Pierwsza faza ostatnich podwodnych kampanii archeologicznych w jeziorze Mezzano dobiegła końca, ujawniając z niespotykaną dotąd jasnością rozległość i złożoność osady palafitycznej z epoki brązu, która leży pod wodą tego niewielkiego akwenu pochodzenia wulkanicznego, położonego w kalderze Latera, w samym sercu Tuscia viterbesa w Lacjum.
Prace, promowane przez Urząd ds. Archeologii, Sztuki i Krajobrazu prowincji Viterbo i południowej Etrurii, wznowione po długiej przerwie, skupiały się na tym podwodnym stanowisku archeologicznym datowanym na okres od końca wczesnej epoki brązu do późnej epoki brązu, w okresie od około 1700 do 1150 r. p.n.e.
Operacje, prowadzone przez Służbę Archeologii Podwodnej Superintendencji we współpracy z multidyscyplinarnym zespołem złożonym z archeologów, konserwatorów podwodnych, wyspecjalizowanych techników oraz przy fundamentalnym wsparciu Jednostki Podwodnej Policji w Rzymie, mają na celu udokumentowanie, zachowanie i wyeksponowanie jednego z najważniejszych stanowisk protohistorycznych w środkowych Włoszech.
Zastosowana metodologia łączyła najnowocześniejsze technologie z drobiazgowymi wykopaliskami ręcznymi w nieprzyjaznym środowisku, charakteryzującym się ograniczoną widocznością i niskimi temperaturami, gdzie wydobycie osadów wymagało ciągłego użycia sorbon do odsysania ciężkiej gliny pokrywającej stanowisko.
Najbardziej bezpośrednim wynikiem tej kampanii było sporządzenie mapy ponad sześciuset drewnianych słupów wystających z gliniastego dna, co stanowi około jednej trzeciej całkowitej znanej powierzchni osady. Badanie tego lasu słupów, który wyznacza strukturę dawnej wioski, uznaje się za fundamentalne nie tylko dla zrozumienia architektonicznego układu obszaru zamieszkałego, ale także dla dokładniejszej rekonstrukcji codziennego życia społeczności z epoki brązu.
Analiza ich rozmieszczenia i głębokości, która waha się od 10 do 2,5 metra, stanowi wymowne świadectwo wahań poziomu jeziora w ciągu około sześciuset lat zasiedlenia tego miejsca.
Po przeprowadzeniu morfobatymetrycznego badania całego dorzecza jeziora przeprowadzono serię ukierunkowanych badań stratygraficznych, które po raz pierwszy rzuciły krytyczne światło na procesy powstawania złoża archeologicznego. Zrozumienie to ma zasadnicze znaczenie dla nadania właściwego kontekstu i znaczenia znaleziskom w stanowisku archeologicznym, którego dokładny zasięg i charakter nie są w pełni oczywiste.
Archeolodzy podkreślają, że brak słupów wystających na powierzchnię nie oznacza braku stanowisk archeologicznych; wręcz przeciwnie, mogą one być zachowane pod grubymi warstwami zwartej gliny, osadzonej w nowszych czasach, na dnie jeziora, które pierwotnie nie było jednolite, ale miało obecnie zamaskowane zagłębienia i nierówności.
Obserwacja głębokości słupów sugeruje, że część osady, która obecnie znajduje się pod wodą, dynamicznie podążała za zmianami poziomu jeziora. Coraz popularniejsza staje się hipoteza dotycząca ułożenia materiałów w warstwie poziomej lub, dokładniej, koncentrycznej: chociaż wszystkie materiały archeologiczne należy uznać za znajdujące się w pozycji drugorzędnej, ponieważ spadły i stoczyły się z prawdopodobnej drewnianej platformy, która czasami ulegała pożarom, najstarsze artefakty wydają się znajdować w najgłębszych obszarach, podczas gdy najnowsze skupiają się w obszarach najbardziej powierzchownych.
Jak dotąd nie wyróżniono wyraźnie wyodrębnionych obszarów mieszkalnych w różnych sektorach jeziora; pod mułem i gliną materiały i słupy wydają się zajmować co najmniej jedną czwartą powierzchni jeziora bez żadnych przerw.
Najbardziej wyjątkowym odkryciem kampanii jest zbiór ponad dwudziestu pięciu artefaktów z brązu o dużym znaczeniu historycznym, odzyskanych w doskonałym stanie zachowania. Zjawisko to można wyjaśnić ich lokalizacją, w kontakcie z powierzchnią gliniastego osadu, w środowisku beztlenowym, które skutecznie zapobiegło procesom utleniania.
Obiekty znaleziono głównie w obszarach charakteryzujących się obecnością kamieni lawowych, prawdopodobnie pochodzących ze starych osuwisk, gdzie zidentyfikowano również liczne słupy pokryte tymi samymi skałami, sięgające prawie do obecnej linii brzegowej jeziora.
Wśród znalezisk metalowych, których wstępna analiza przypisuje je głównie późnej epoce brązu — okresowi, w którym produkcja przedmiotów z brązu osiągnęła większy stopień zaawansowania technicznego — znajdują się topory płetwowe, groty włóczni, fibule, pierścienie, szpilka i sierp, wszystkie doskonale zachowane, a w niektórych przypadkach nawet zachowujące swój pierwotny połysk.
Na szczególną uwagę zasługuje perforowana brązowa opaska, ozdobiona dekoracją przedstawiającą symbol słońca. Ponadto odzyskanie fragmentów „panillas” lub brązowych sztabek, powszechnie kojarzonych z procesami odlewania, może stanowić namacalny dowód istnienia potencjalnych warsztatów metalurgicznych w obrębie osady nadjeziornej.
W obszarach, gdzie metale znajdowały się w jednoznacznej pozycji drugorzędnej, znacznie powyżej głównej warstwy archeologicznej, użycie wykrywacza metali w połączeniu z podwodnymi karabinierami okazało się kluczowe dla systematycznego odzyskiwania, co jest strategią mającą również na celu zniechęcenie do przyszłych nielegalnych działań w najbardziej dostępnych punktach jeziora.
Dzięki natychmiastowej interwencji konserwatorów wszystkie artefakty z brązu zostały zabezpieczone i utrwalone na miejscu, aby w jak największym stopniu zachować ich oryginalny wygląd. Część tych przedmiotów nosi wyraźne ślady działania ognia, prawdopodobnie zostały one porzucone wśród gruzów zwęglonych drewnianych konstrukcji, na których się opierały.
Celem najbliższych kampanii badawczych będzie kontynuacja poszukiwań słupów na dnie jeziora i, w miarę możliwości, powiązanie odzyskanego materiału ceramicznego i metalowego z różnymi „kręgami” lub koncentrycznymi pierścieniami wyznaczonymi przez pasma głębokości. Kontynuacja wykopalisk stratygraficznych zapewni z kolei pełne zrozumienie procesu powstawania osadów, które z pewnością nie uległy całkowitej erozji, ponieważ w wielu przypadkach są one wyjątkowo dobrze chronione i uszczelnione gęstą warstwą gliny.
Nie można wykluczyć, że wiele materiałów znajdujących się w warstwach powierzchniowych, powyżej tej gliny, znajduje się w pozycji drugorzędnej, naniesionych z brzegów — gdzie w przeszłości znaleziono już ślady osadnictwa — przez erozyjne działanie rzeki Olpeta, odpływu jeziora Mezzano, która obecnie nadal niszczy stare warstwy.
